Marokkaans koopman in Amsterdam van de 16de eeuw

Samuel Pallache was een joodse koopman en geleerde uit de 16de eeuw. Hij leefde in Fes toen hij belast werd met een bijzondere taak. Hij moest van de sultan in Marokko een verloren bibliotheek terugvinden die in handen was gevallen van Spaanse kapers aan de kust van Marokko ergens tussen Safi en Agadir. Spaanse koning Philips de derde weigerde de boeken terug te geven toen hij hoorde dat de sultan de opdrachtgever was.

Twee historici hebben de biografie van Samuel Pallache in het Nederlands gepubliceerd. Het bevat ontelbare feiten over de16de eeuw. Levens van veel moslims (morisco's) en joden worden verteld aan de hand van bewaarde verslagen van rechtbanken uit die tijd. Ze moesten het Iberische schiereiland verlaten als gevolg van de inquisitie. De familie van Samuel Pallache was er een van en is in Fes terecht gekomen. Hij werd gekozen voor de missie om de boeken terug te vinden omdat hij Spanje en Portugal goed kende, Spaans beheerste en eerder diplomaat was in Engeland, Frankrijk en Istanbul. Hij was bovendien gemotiveerd omdat hij wrok koesterde tegen de Spanjaarden wegens de inquisitie.

Pallache leefde in een eeuw vol oorlog en volksverhuizingen. Na de val van Grenada in 1492 moesten veel moslims het Iberische schiereiland verlaten. De nieuwe christelijke machthebbers zetten de achtervolging in tot in Marokko. Dat heeft nieuwe conflicten veroorzaakt. Bij het veldslag Kasr El Kebir in 1578 in het noordwesten van Marokko stierven drie koningen: Don Sebastian van Portugal, de Spaanse koning en de Marokkaanse sultan. Er waren 30.000 soldaten uit Portugal en Spanje gevangengenomen. De Franse historicus Fernand Braudel noemde het veldslag het laatste Mediterrane verloren veldslag van de christenen in een islamitisch land.

De gevangengenomen soldaten werden in verschillende regio's te werk gesteld. Sultan Ahmed Al Mansour liet suikerplantages bouwen. Toen hij in 1603 stierf waren er achttien plantages waar 2.000 mensen werkten die op meer dan 200 karren het hout voor de ovens vervoerden. Suiker werd naar Europa vervoerd. Een paar plantages waren in regio Souss waar koper werd gewonnen. Daar was genoeg van dat koning Emanuel er heel zijn vloot van kon bevoorraden. Van koper werden grote ketels gemaakt om suiker te bereiden. De kwaliteit was beter dan die van het Portugese eiland Madeira. Ook de Engelsen kochten grote hoeveelheden koper. In ruil daarvoor wedren allerlei soorten wapens, mortieren, zwaarden en ijzeren lansen verhandeld.

Veel uit Spanje en Portugal verdreven moslims (morisco's) spraken goed Castiliaans die ze met Arabisch alfabet schreven. Onduidelijk of er geschreven documenten hiervan zijn bewaard. Velen weken uit naar Marokko en naar de Lage Landen via Frankrijk. De eerste moskee in Nederland werd in Amsterdam gebouwd en dateert uit de 17de eeuw.

Samuel Pallache
Koopman, kaper en diplomaat tussen Marrakesh en Amsterdam
Mercedes Garcia Arenal & Gerard Wiegers
Amsterdam University Press, 2014