Reisverslag: pelgrimstocht naar Mekka

Het reisverslag is een van de meest voorkomende literaire genres in Marokko. Het beroemde boek “Rihla” van de hand van Ibn Batouta (1304-1368) is ongetwijfeld het meest bekend. Dat werd door de eeuwen heen gebruikt als voorbeeld voor het geschreven reisverslag.

Onder de reisverslagen valt nog een specifiek genre van dagboeken door pelgrims. Jaarlijks maken duizenden mensen de tocht naar Mekka. Een lange, vermoeiende en soms ook gevaarlijke reis over land of via de zee met een tussenstop in Gibraltar, Marseille, Malta en Alexandrië. Moderne luchtvaart maakt de reis een stuk makkelijker maar levert weinig reisverslagen op.

Reizen over land is daarom een stuk interessanter zoals te lezen in de laatste publicatie “Rihla Hijazia” verschenen onder de titel Brieven uit Souss, een serie publicaties van manuscripten uit privé collecties. “Rihla Hijazia” is de vierde publicatie uit mei 2024 verzorgd door onderzoeker PhD El Mahdi Saidi.

De auteur Mohamed Ben El Maki Badah (1894-1978) is een geleerde uit de oase Aqqa. Hij maakte de reis over land via Algerije, Tunesië, Libië en Egypte van na de Tweede Wereldoorlog. Daarmee behoort hij tot de laatste generatie die zulke reizen over land onder koloniale bezetting heeft gemaakt. De grenzen gingen na de onafhankelijkheid dicht als gevolg van politieke conflicten die nog steeds duren.

De auteur begint zijn kort verslag met het uitleggen van zijn doel: “Ik wil de plaatsen van verblijf en overnachting die ik heb gezien beschrijven.” Hij vertrok uit Casablanca in een groep pelgrims met vijf bussen. De reis tot Cairo heeft elf dagen geduurd. Na Cairo moest hij nog een week reizen om Mekka te bereiken.

In zijn verslag beschrijft hij de plaatsen waar hij langs is geweest. Hij heeft aantekeningen gemaakt over de bewoners, de bergen, de valleien en de rivieren. Hij lette ook op details zoals hygiëne, de kleren, de type woningen en de omstandigheden waaronder mensen leefden.

In Msilla, een plaats in Algerije, beschreef hij het boerenleven. Hij vond de streek welvarend. Mensen hebben veel vee en de velden zijn bewerkt. Hooi ligt overal buiten opgestapeld.

In een dorp tussen Tunesië en Libië vond hij de woningen lelijk en de mensen arm en vies. Dat kan een verklaring hebben. In Libië zag hij verderop verwoeste en verlaten huizen en dorpen. Militaire vrachtwagens, tanks en resten van artillerie lagen overal. Sporen van de oorlog tussen Nazi-Duitsland en de geallieerden waren jaren later nog zichtbaar.  

Het reisverslag van Mohamed Ben El Maki Badah telt 120 bladzijden. Het is klein maar het blijft interessant om te lezen dankzij  de vele observaties door de auteur. Een soortgelijk reisverslag van een pelgrimstocht over land komt nog maar zelden voor. Met de opkomst van de moderne luchtvaart is er een einde gekomen aan een specifieke genre binnen de Marokkaanse reisverslagen door pelgrims.

Dit artikel is gebaseerd op de bespreking van het reisverslag verschenen in krant Tanger van 25 mei 2024. In de serie Brieven uit Souss, een uitgave van de Universiteit van Agadir, verscheen eerder onder leiding van Elmahdi Saidi het volgende: