Bilmawen: innovatief straattheater
Update: 28 februari
Bilmawen is een jaarlijks carnaval dat valt op de tweede dag van het offerfeest (Tafaska in Tamazight). Het carnaval werd in het verleden overal in Marokko georganiseerd. Tegenwoordig is het vooral in regio Souss te zien. Het carnaval is aan het veranderen en er is kritiek.
De naam van het carnaval verschilt per regio. In Souss en in de Westelijke Hoge Atlas heet het Bilmawen, een Amazigh woord, betekent letterlijk de drager van de huiden (Bi = drager, ilmawen = huiden, enkelvoud = ilm). In Fes en Marrakech heette het vroeger Boujloud. In Doukkala was het Hairma. In Chyadma heette het Chouyikht, een verkleining van het woord “cheikh”. En in Chaouia werd het Bou Labtayn genoemd.
Een beschrijving van het carnaval in verschillende regio’s in de eerste helft van de 20ste eeuw is te lezen in het werk van de etnologen Edmond Doutté (1867-1926), Émile Laoust (1876-1952) en Edvard Westermarck (1862-1939).
Antropoloog Abdellah Hammoudi heeft een recent onderzoek gedaan naar tradities waaronder Bilmawen in Al Haouz. Zijn onderzoek is naar het Engels vertaald onder de titel Victim and its Mask. An Essay on Sacrifice and Mascquarade in the Maghreb (Universiteit van Chicago).
Voorbereiding
De voorbereiding op het carnaval begint een paar maanden eerder. De dragers reizen stad en dorp af op zoek naar de juiste huid van geiten. De huiden worden zorgvuldig geselecteerd op de lengte van het haar. De huiden worden in de loop van de maanden voor het carnaval meerdere keren gewassen en met zout en aluin behandeld. Drager Brahim uit Tarrast, een wijk vlakbij Inezgane, vertelt in deze video hoe hij de huiden voorbereidt (externe link naar Facebook). De laatste fase van de voorbereiding is het op maat snijden van de kostuums. Er zijn meerdere geiten nodig om een kostuum te maken. De kosten liggen tussen 300 en 1000 euro.
Optreden
De drager van de huiden treedt alleen op of samen met meerdere helpers. Een muziek- en dansgroep begeleidt hem bij zijn optreden. Het publiek zingt oude liedjes over Bilmawen. De liedjes beschrijven hem als een eng wezen dat mensen bang maakt. Vroeger gooide het publiek met kleine stenen om hem te verjagen. Hij reageert door de clown te spelen en grof taal te gebruiken. Het interessante deel van zijn optreden begint als hij een sprint inzet. Hij rent achter de belagers aan om ze de stuipen op het lijf te jagen. Wie gepakt wordt krijgt een pak slaag.
Vernieuwing
Maar het carnaval is aan het veranderen. Daar waar vroeger alleen mannen de huiden droegen kunnen vrouwen en kinderen dat nu ook zoals deze video van Isra, een meisje van 9 jaar oud. Ze doet voor de derde keer mee.
Het masker is ook veranderd. Vroegen droeg Bilmawen een masker in de vorm van het hoofd van het dier. Tegenwoordig wordt het gezicht geschminkt. De hoorns van de geit zijn door voorwepen van kunststof vervangen. Socioloog Brahim Labari, onderzoeker verbonden aan de Universiteit van Agadir, ziet in de veranderingen een teken van innovatie. Het carnaval is volgens hem een vorm van straattheater dat zichzelf vernieuwt. Liefhebbers van het originele carnaval zijn niet te spreken. Anderen hebben ook kritiek maar om heel andere redenen.
Kritiek
De kritiek op Bilmawen komt vooral uit religieuze hoek. Extremisten beschrijven het carnaval als een heidense traditie in strijd met de islam. Mannen die huiden van dieren dragen, die hun gezicht schminken om op vrouwen te lijken, vrouwen en mannen die samen op straat dansen en muziek maken… dat is ongehoord. Ze roepen op social madia op tot boycot van het carnaval.
Het associëren van carnavals in Marokko met heidendom is nieuw. Het lijkt te zijn gebaseerd op het concept van “Jahiliyya” van Sayyid Qotb (1906-1966), een ideoloog van de Moslim Broederschap uit Egypte.
Kritiek komt niet alleen van religieuze extremisten. Ook seculieren en pan-arabisten bemoeien zich met het carnaval. In een reactie op zijn social media account schrijft Omar M. Benjelloun, advocaat en politiek activist:
“De opkomst van heidense en onbekende gewoontes in het zuiden van Marokko naar aanleiding van het islamitische offerfeest. Dat wordt sinds 30 jaar opgedrongen in de naam van de promotie van etno-culturen. Het separatisme en het neokolonialisme zijn aan het werk in de meest dodelijkste vorm onder het mom van cultuur.”
Zowel islamisten als pan-arabisten zien carnavals als Bilmawen als een bedreiging voor de islam en voor de Arabische wereld. Muziek en dans hebben altijd deel uitgemaakt van de Marokkaanse cultuur. En het lijkt erop dat liefhebbers van Bilmawen niet van plan zijn afstand te doen van hun carnaval. Getuige de massale opkomst zoals hier in Dcheira, een kleine stad ten zuiden van Agadir.
Erkenning
