Een volkstelling uit een andere tijd

Het Commissariaat voor Planning (HCP) is komende weken bezig met een nieuwe volkstelling. Medewerkers reizen door het hele land om burgers te vragen naar gezondheid, onderwijs, werk en gebruikte talen in de communicatie. De verzamelde gegevens worden gebruikt om nieuw beleid te maken. Er klopt iets niet in de manier waarop HCP talen benadert.

HCP gebruikt de term lokale dialecten voor alle gesproken talen in het land. Alles wordt onderverdeeld in Arabisch of Tamazight. HCP zelf communiceert in drie talen: Darija (gesproken Marokkaans), geschreven Arabisch (Klassiek Arabisch) en Frans. Tamazight is sinds 2011 in de grondwet erkend maar wordt niet gebruikt. Frans, een vreemde taal, wordt daarentegen wel gebruikt zoals in deze brief (PDF document) gestuurd op 31 augustus aan HCP medewerkers met de instructie om geen media toe te laten bij interviews met burgers.

HCP heeft al eerder onderzoek gedaan naar gesproken talen. Het maakt onderscheid in amazigh dialecten (tachelhit, tamazight, tarifit). Arabische dialecten die ver uit elkaar liggen worden daarentegen beschouwd als hetzelfde. Iemand uit Tanger of Oujda kan de Hassani dialect uit de Sahara niet verstaan. Toch worden beide dialecten als Arabisch aangeduid.  

HCP medewerkers die van deur tot deur gaan zijn niet altijd transparant. Mustapha Qadiri, onderzoeker aan de Universiteit van Rabat, heeft verklaringen van burgers uit stedelijk gebied verzameld na hun interview met HCP:

"Ik heb vandaag medewerkers van het HCP thuis gehad. Een paar vragen gingen over wat ik dagelijks spreek. Maar ik heb gezien dat ze zelf hebben ingevuld dat ik Tamazight en Arabisch spreek. Dat heb ik nooit gezegd. In gebruik enkel Tamazight in mijn dagelijkse leven.”

Een andere burger heeft gemeld dat HCP medewerkers twee soorten vragenlijsten hebben. De eerste lijst bevat vragen over de taal en wordt buiten de steden gebruikt. De tweede lijst heeft geen vragen over de taal. HCP gaat ervan uit dat iedereen die in de stad woont Arabisch is. Een bewering die niet is gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek.

Casablanca, de grootste stad van het land, was aan in 1900 een kleine plaats van een paar duizend inwoners. In 1912 werd een nieuwe haven in de buurt gebouwd. Dat was het begin van de grote trektocht vanuit het platteland. In 80 jaar tijd is het kleine stadje 90 keer groot geworden. 75% van de bewoners komt uit het zuiden van het land. 25% komt uit noordelijke regio’s zoals deze infografiek laat zien gebaseerd op een volkstelling uit 1960 en gepubliceerd in Géographie du Maroc.

Mensen in de steden hebben nog steeds banden met de geboortegrond van hun ouders en grootouders. Dat is te zien op belangrijke feestdagen. Complete wijken zijn uitgestorven, winkels en horeca gesloten omdat de eigenaren op familiebezoek zijn in Souss, in de Anti-Atlas, in het zuidoosten … Ze spreken nog steeds hun moedertaal.

Kortom, HCP onder de huidige bestuurders hanteert methodes uit een andere tijd. Ahmed Lahlimi, de coördinator van de volkstelling, moest ongeveer 24 jaar oud zijn geweest toen de eerste arabiseringscampagne in 1963 in Marokko werd gelanceerd. Een campagne met de titel تطهير اللسان المغربي (Vrij vertaald: De zuivering van de Marokkaanse tong), gefinancierd door de Arabische Liga. Een woordenlijst uit Klassiek Arabisch werd  gepubliceerd om amazigh woorden in de gesproken Marokkaanse taal Darija te vervangen opdat Marokkanen hun oorsprong niet meer kunnen horen in de taal die ze  sinds eeuwen dagelijks spreken.

Afbeelding: een aangepast officiële affiche van de volkstelling 2024.