De Iraanse president Ebrahim Raïsi, een hardliner die de bescherming van de hoogste geestelijke leider van het land geniet, is op 63 jarige leeftijd bij een crash met een helikopter verongelukt. Zijn landgenoten herinneren hem als de slager van 1988 die toezicht hield op de executie van duizenden mensen.
Raïsi is in 2021 tot president gekozen te midden van grote inspanningen van zijn land om uranium te verrijken ten einde een atoombom te maken. Een grote aantal drones en raketten is onder zijn bewind op aartsvijand Israël afgevuurd. Afspraken over de atoombom zijn inmiddels met de internationale gemeenschap gemaakt. Maar Israël stond nog altijd hoog op zijn agenda. Zijn harde lijn wordt niet door iedereen gedeeld.
De plotselinge dood van Raïsi, samen met de Iraanse minister van Buitenlandse Zaken en andere functionarissen bij de helikoptercrash afgelopen zondag in het noordwesten van Iran, gaat gepaard met interne discussie over de toekomst van de betrekkingen van zijn land met de rest van de wereld.
Raïsi, opgeleid als theoloog, sprak ooit de wereld rechtsreeks vanuit de VN met de Koran op zijn tafel die hij eerst kuste. Zijn toespraak was eerder een preek van de geestelijke dan een bijdrage van een staatsman. Maar zijn eerst opvallende rol in de politiek was in 1985 toen hij openbare aanklager in Teheran werd met goedkeuring van Ayatollah Khomeini. Hij heeft duizenden politieke gevangenen ter dood veroordeeld.
De executies begonnen op 19 juli 1988 in 32 steden en duurden bijna vijf maanden. Schattingen van het aantal doden variëren van 2.500 tot 30.000. Raïsi was een van de vier leden van de commissie, later bekend als de doodscommissie. Amnesty International en Iraanse NGO’s hebben hem geïdentificeerd als deelnemer aan de executies.
De executies vonden plaats nadat Khomeini in 1988 een door de VN bemiddeld staakt-het-vuren aanvaardde Daarmee kwam een einde aan een acht jaar durende oorlog tegen Irak. Dit was voor leden van de Iraanse oppositiegroep Mujahedeen-e-Khalq, bewapend door Saddam Hoessein, aanleiding om vanuit Irak een verrassingsaanval op Iran te openen. De aanval werd afgeslagen. Tijdens de processen werden gevangenen die zich als 'mujahedeen' hebben geïdentificeerd direct ter dood veroordeeld. Anderen werden als straf ingezet om de mijnenvelden te ruimen voor het leger van de Islamitische Republiek, aldus een rapport van Amnesty International uit 1990.
Na zijn verkiezing in 2021 werden vragen gesteld over zijn rol in de executies van 1988. Raïsi reageerde dat hij trots was als aanklager en zijn werk deed om de mensenrechten en de veiligheid van het volk te waarborgen. Een jaar na zijn aantreden werden massale demonstraties gehouden naar aanleiding van de arrestatie en later de dood door politiegeweld van een jonge vrouw die op straat geen hoofddoek droeg. Demonstraties hielen maanden lang aan. Er vielen 500 doden door politiegeweld. 22.000 anderen werden gearresteerd. De zedenpolitie verscherpte de toezicht op kledingvoorschriften voor vrouwen op straat. De VN heeft daar vragen over gesteld.
Op 07 oktober vielen Hamas leden Israëlische dorpen en steden aan. Het regime van Raïsi was in extase. Zijn media en diplomatieke diensten maakten overuren om Hamas aanval te rechtvaardigen. In april 2024 lanceerde de Iraanse luchtmacht honderden drones, kruisraketten en ballistische raketten op Israël. De aanvallen wedren afgeslagen. Specialisten twijfelden aan de kwaliteit van Iraanse militaire technologie. Ook bij de crash van afgelopen zondag viel het op dat de helikopter waar Raïsi verongelukte een oud Amerikaans toestel uit 1981 was waar zelden nog mee wordt gevlogen.
Raïsi is op 14 december 1960 in Mashhad geboren in een gezin dat zijn afstamming terugvoert tot de islamitische profeet Mohammed, een bekend fenomeen in de islamitische wereld waarbij politiek ambitieuze families een Arabische genealogie verzinnen om aan de macht te komen.
Zijn vader stierf toen hij vijf was. Hij werd naar het seminarie in de sjiitische heilige stad Qom gestuurd. Hij beschreef zichzelf later als een ayatollah, een vooraanstaande sjiitische geestelijke. Raïsi laat een vrouw en twee dochters achter.
Hij laat ook een machtsvacuüm achter. Volgens de Iraanse grondwet moeten er binnen vijftig dagen nieuwe presidentsverkiezingen worden uitgeschreven. Zijn dood kan een machtsstrijd uitlokken waarbij verschillende ambitieuze kandidaten om de macht strijden.
De betrekkingen Marokko en Iran
Marokko onderhield sinds eeuwen goede betrekkingen met Iran tot de Islamitische Revolutie van 1978. De sjah, een bevriend staatshoofd, werd omvergeworpen. Hij vluchtte naar Marokko. Na het uitbreken van de oorlog in 1980 tussen Irak en Iran besloot koning Hassan II Irak met duizenden vrijwilligers, militairen en burgers, te steunen. Hij koos voor Irak omdat Saddam een hekel had aan Koerdisch separatisme in het noorden van zijn land en dus ook aan Polisario dat vanaf 1976 een guerrilla voerde in Zuid-Marokko.
Buurland Algerije dat Polisario in de oorlog steunde koos voor Iran. De banden tussen beide landen zijn nog steeds goed. In maart 2024 bezocht Raïsi Algiers voor een omvangrijk handelsovereenkomst. Hij heeft samen met de Algerijnse president in de grote moskee van Algiers een gebedsdienst bijgewoond zonder voorganger (imam die het gebed leidt). Een sji’ a traditie die ongebruikelijk is in een soenni moskee. Een teken dat de Algerijnen Iran als een belangrijk gast zien ondanks de verschillen in religie.
Marokko heeft in 2018 de diplomatieke banden met Iran verbroken als gevolg van een vermeende samenwerking tussen Polisario en Hizbollah, een sji’a gewapende groep gevestigd in Libanon en gelieerd aan Iran. Op een bijeenkomst in 2023 in Teheran zei Hossein Amir Abdollahian van Buitenlandse Zaken (omgekomen bij de crash van afgelopen zondag) tegen ambassadeurs uit islamitische landen dat diplomatie tussen moslims belangrijk is voor zijn land. Iran wil graag de banden herstellen met landen als Marokko maar Rabat reageert niet.
Dit artikel is gebaseerd op verschillende bronnen w.o. Daily Mail, lokale media in Iran en het boek La guerre Iran – Irak 1980-1988 van Pierre Razouk (Collection Tempus, uitgave Perrin, 2013). Afbeelding: de omgekomen Iraanse president Raïsi op een poster van Iran HRM.com, een NGO die terreur onder zijn bewind onderzoekt.
Meer lezen op deze website:
De export van de Iraanse revolutie (PDF)
The Caliph and the Imam is een publicatie uit 2023 over de strijd om de macht tussen de soenni’s en de sjia’s vanaf het begin van de islam tot vandaag. Goed gedocumenteerd werk met niet eerder gebruikte bronnen waarin Marokko vier keer voorkomt. De eerste keer dat Marokko met de sjia in aanraking kwam was in de tiende eeuw toen een paar vervolgde gelovigen uit het Midden Oosten in regio Souss terecht kwamen. In onze tijd kwam Iran vooral in het Marokkaanse nieuws nadat Imam Khomeini in 1979 het regime van de sjah omver heeft geworpen en de Islamitische Republiek stichtte. Daar heeft Marokko in 2018 de diplomatieke banden mee gebroken wegens vermeende banden tussen Hezbollah in Libanon en Polisario in Algerije. De export van revolutionair geweld is een speerpunt van de buitenlandse politiek van de Islamitische Republiek in Iran. De nieuwe publicatie besteedt er een hoofdstuk aan: Export and Containment of Revolution. De redactie heeft een paar bladzijden uit het hoofdstuk naar het Nederlands vertaald. Referentie: The Caliph and the Imam. The Making of Sunnism en Shiism. Oxford University Press, 2023.
