Kunstmatige Intelligentie in Nederland
Druk pratende mannen en vrouwen van middelbare leeftijd staan in de hal van het gebouw koffie en thee te drinken. Zonnestralen dringen door lange smalle ramen binnen. Ze belichten de fraaie met purper, geel en licht oranje beschilderde muren van het gebouw. TV schermen met voorbij flitsende reclamespotjes hangen aan de muur. Hier en daar lopen bezoekers langs infostands van deelnemende bedrijven. Ze bladeren in dikke mappen waar het programma van de dag staat. Een verslag uit 2010 van de bijeenkomst van het Institute of Knowledge and Agent Technologie (iKat) in Amsterdam.
Een indrukwekkende lijst van deelnemende wetenschappers prijkt. Ze komen de laatste stand van zaken toelichten op het gebied van toekomstige technologieën. “Het is nog ver weg, maar toch dichterbij dan u denkt” zegt Professor Jaap van den Herik. Zijn stem vult de bioscoopachtige zaal met comfortabele leren stoelen en een reusachtige scherm. Hij geeft een lezing namens het Nederlands Institute of Knowledge and Agent Technologie (iKat) voor onderzoek naar toekomstige technologie. Twee ontwikkelingen zijn volgens hem van belang: agent- en grid-technologie.
Nieuwe technologie
De agent-technologie bestaat uit autonoom denkende en handelende computer-programma’s. Computers zijn in staat zelf nieuwe dingen te leren en toe te passen. “Het gaat om de snelheid van communicatie en coördinatie” legt hij uit. Agent-technologie leidt tot intelligente stoplichten die geen files veroorzaken. Dat is mogelijk dankzij de geautomatiseerde auto. Deze computerbestuurde auto houdt rekening met de reisplannen van andere auto’s aangesloten op hetzelfde wegennetwerk in het hele land. Communicatie tussen andere automatisch bestuurde auto’s maakt het mogelijk om stoplichten en verkeersborden definitief overbodig te maken. Dat blijft niet zonder gevolgen.
Autorijscholen en rijbewijsexamens worden ook overbodig. Het betekent minder verkeers-ongelukken op de wegen. En de huidige kijk op de schadevergoeding, de verzekering en de rechtspraak zal veranderen. En wie Nederland wil bezoeken, kan maar beter niet met de auto komen. Aan de grens komen nieuwe voorzieningen om vreemdelingen de weg
te wijzen. Want andere landen zijn dan nog niet zo ver. Nederland loopt voorop. De ontwikkeling van de tweede technologie, grid genaamd, komt tot stand dankzij supercomputers die de informatie verwerken.
Ongekend grote rekenkracht en de uitbreiding van de opslagruimte van de informatie maken het mogelijk om complexe systemen te beheren en te onderhouden. Van den Herik is nauwelijks klaar met zijn verhaal of de zaal stort zich in een levendige discussie. Van belang voor de ontwikkeling van deze technologie is de verschuiving van het begrip tijd.
De reistijd van de ene plek naar de andere zal korter worden. “Dat geldt ook voor de duur van de behandeling van een patiënt in een ziekenhuis, hoop ik” roept een vrouw in de microfoon. Dat is inderdaad de verwachting dankzij de vooruitgang van de medische wetenschap.
Dit betekent een besparing van veel tijd en energie. En ook een verlenging van de levensduur van de mens. Het publiek zet de discussie in de hal voort waar de geur van verse koffie hangt. Zachte muziek op de achtergrond overstemt het geroezemoes. In de rij voor de koffietafel staan twee oude mannen in pak druk te gebaren: “Agent-technologie is niet mogelijk zonder de grid”, schreeuwt een van hen in het oor van zijn collega. “Ik ben benieuwd wat de professor hierover gaat zeggen.” Grid-technologie bestaat uit het verzamelen en verwerken van informatie dankzij een supercomputer.
Deze technologie wordt nu al toegepast bij het Ijkdijk project. Dit is een Nederlandse ontwikkeling onder leiding van Rob Meijer van de Universiteit van Amsterdam en TNO. Het project Ijkdijk werkt met een groot aantal sensoren. Nederland heeft ongeveer 40.000 km aan binnen- en buitendijken. Ze moeten continu bewaakt worden. De mens is hiermee overbodig geworden. De dijk krijgt om de 10 meter een sensor die alle benodigde informatie verzamelt en doorstuurt naar een supercomputer om alles te verwerken. Er zijn ongeveer vier miljoen sensoren nodig die informatie over de dijk verzamelen en doorsturen. Elke sensor meet de hoogte van het water, de druk, de onderstroom, het aantal gaten, de bijna-gaten, de temperatuur en de vervuiling. Dat moet dan wel een supersensor zijn, roept menigeen!
Een supercomputer
Probleem bij de ontwikkeling van grid is de opslag en verwerking van de verzamelde informatie. Dat is van belang bij het vervangen van oudere, incomplete of incorrecte data. En bij het ordenen en archiveren van bruikbare informatie. Maar tot nu toe bestaat er geen programma dat de stroom van informatie aan kan. Volgens Bas de Bruin is de oplossing nabij. Bij Hitashi Data Systems, een Japans bedrijf gespecialiseerd in de beveiliging en de archivering van informatie, zijn er oplossingen bedacht. De Bruin is manager bij het bedrijf: “Grid-technologie is succesvol gebleken bij toepassingen in astronomie, olie-boringen en telecommunicatie. Dat kan dus hier ook.” Projecten zoals de Ijkdijk zijn niet de enige die problemen hebben met informatie-verwerking en opslag. Door de automatisering van de afgelopen twee decennia
is het administratieve systeem van instellingen ingrijpend veranderd. De gestructureerde archiefkast op de werkvloed of in de kelder is vervangen door een wildgroei aan digitale informatie. Deze ongestructureerde informatie schreeuwt letterlijk om aandacht. Denk maar eens aan e-mailverkeer, blogs, documenten, presentaties en spreadsheets waar relevante informatie op staat.
In veel sectoren zoals het bankwezen is men wettelijk verplicht informatie over transacties te bewaren. Dat geldt ook voor overheidskadasters zoals de gemeentelijke basis-administratie, musea, bibliotheken en informatiecentra. Sommige instellingen in de gezondheidszorg moeten individuele dossiers van patiënten gemiddeld 115 jaar kunnen bewaren. Betreffende instellingen moeten straks het digitale dossier veilig kunnen opbergen en weer terug vragen zonder dat de informatie beschadigd is.
Het terugvinden over honderd jaar van de juiste informatie is een technologische uitdaging van formaat. Maar volgens Bas de Bruin is meer onderzoek nodig om een de oplossing te vinden: “Er zijn hulpmiddelen ontwikkeld. Ze helpen bij opslag en archief. De gebruiker kan in de toekomst de juiste informatie op de juiste manier opbergen en opvragen. Maar we moeten nog meer investeren in de technologie.”
De mens overbodig?
Voor deelnemende wetenschappers als De Bruin staat vast dat zelflerende computersystemen intelligenter worden dan mensen. Hierdoor kunnen ze steeds meer bieden. Ze zijn in staat snelheid en nauwkeurigheid te combineren met menselijke vaardigheden. De gevolgen hiervan op de samenleving zijn ingrijpend. In de kunstwereld is de computer in staat de expert te vervangen. Programma’s in ontwikkeling kunnen echte van valse kunst onderscheiden. Een experiment met een schilderij van Van Gogh had een score van 95%. Alle schilderijen worden gescand. Vervolgens slaat de computer alle pixels van elke schilderij op. Hij analyseert nauwgezet kleine deeltjes van elke schilderij.
De computer bekijkt de schilderij in zekere zin op dezelfde manier als de hersenen van een expert. Hij is gefocust op de textuur, microscopische bouwstenen waaruit de schilderij bestaat. In feite is de computer op zoek naar de persoonlijke vingerafdruk van Van Gogh zoals die tot uiting komt in zijn penseelstreek. Want elke penseelstreek is net als een vingerafdruk uniek. Maar 95% is niet voldoende. De computer is inmiddels ook in het hart van het rechtssysteem aanwezig. Ze worden al ingezet voor de uitvoering van rechtspraak over alimentatie, bijstand, werkeloosheid en erfrecht. Hun rol neemt ook toe in het welzijn. Ouderen zullen straks het grootste gedeelte van de bevolking uitmaken. Maar
de overheid kan niet voor iedereen zorgen.
Op het gebied van verzorging, recreatie en mentale en fysieke ondersteuning is de computer een verlengstuk geworden voor ouderen. Technologie biedt dus veel oplossingen voor de huidige problemen. Maatschappelijk is het ethisch betrekkelijk onschuldig. Maar het heeft ook een schaduwkant. Volgens critici zal ons wereldbeeld hierdoor totaal veranderen. Het gezag van de computer neemt steeds toe. Een ongewenst gevolg hiervan is dat de mens langzaam zijn unieke eigenschappen als autonoom denkend en handelend wezen verliest. Dat is een onvermijdelijk gevolg van de activiteiten van wetenschappelijk onderzoek, antwoorden de deelnemende wetenschappers.
De toekomst ligt volgens hen verborgen in de kennistechnologie. Maar of de computers naast de fileproblemen ook in het ziekenhuis een abortus- of euthanasiebeslissing kunnen nemen? Heeft een computer straks ook het vermogen om de emotionele steun van de zuster in het verzorgingstehuis te vervangen? Zouden elektronische rechtspersonen het echte werk van de rechter volledig overnemen? “In de wetenschap is het ondenkbare altijd mogelijk. Maar vooralsnog is het handelen van de mens onmisbaar,” zegt Van den Herik