Festival van het paard in Marokko

Het Salon du Cheval (festival van het paard) vindt jaarlijks in oktober plaats in El Jadida (Mazagan). Wat weten wij van de geschiedenis van het paard in Marokko? Historici zijn nog altijd aan het debatteren over de oorsprong en het soort paard die men op oude rotstekeningen ziet verspreid over heel Noord Afrika. Maar ze zijn het er over een dat de het temmen van wilde paarden rond twee duizend jaar voor de jaartelling moet zijn begonnen. De oudste rotstekening toont een paard met een wagen en is in centraal Sahara gevonden. Het gaat om een getemd paard.

In oude Egyptische teksten is een verslag te lezen uit het jaar 1187 voor de jaartelling van een militaire campagne door Ramses III tegen het rijk van Meshwesh in Libië die de westelijke Nijl delta hebben aangevallen. Ramses III nam na de campagne de zoon van de koning van de Meshwash gevangen en met hem 183 paarden en ezels een paar honderd wagens. De paarden en de wagens lijken op die gevonden op rotstekeningen in centraal Sahara.

Taalkunde

Beahlve rotstekeningen is de taal ook een bron van informatie over de geschiedenis van paarden. In alle amazigh dialecten in Noord Afrika heeft het paard dezelfde drie benamingen ondanks het feit dat de dialecten geografisch ver uit elkaar liggen: Ayis (enkelvoud) / Isan (meervoud), Agmar (mannelijk) / Tagmart (vrouwelijk), Tighallit (enkelvoud) / Tighallin (meervoud). Tighallit is het minst gebruikt. De overige twee benamingen worden nog altijd van Libië tot Marokko gebruikt. Een teken volgens taalkundigen dat het paard in een vroege periode door dezelfde taalgroep in gebruik werd genomen.

Het verschil in benaming ligt volgens specialisten in de functie en het soort paard in de regio’s waar de benaming wordt gebruikt. Het woord Ayis heeft geen vrouwelijk vorm terwijl Agmar dat wel heeft: Tagmart. De vrouwelijke vorm betekent in sommige gebieden in Marokko werkpaard in tegenstellig tot Ayis dat voor vervoer wordt gebruikt.

Het woord Ayis (met de stam YS) bestaat ook in Indo-Europese talen: Eqwos. Maar het is niet zeker of beide woorden dezelfde oorsprong hebben.

Barbe, inheems paard

Ayis wordt nog altijd in regio Souss gebruikt en betekent gefokt paard voor een specifieke taak zoals vervoer of ruiterij. Abderahman Al Majdoub beschreef in de 16^de eeuw de paarden en de paardrijders uit regio Souss die richting het noorden gingen om de Ottomanen, Spanjaarden en Portugezen te bestrijden. Al Majdoub is afkomstig uit Kutama maar werd verjaagd wegens zijn ideeën. Hij kwam terecht bij de Masmuda stam vlakbij Souss waar hij 1569 stierf. Zijn stoffelijk overschot werd met een ayis naar Meknes vervoerd waar hij wenste te worden begraven. Onderaan zijn gedicht met de vermelding van paarden en ruiters uit Souss: 

In 1733 schreef François Robichon de la Guérinière in zijn werk “École de cavalerie” dat de kwaliteiten van een Barbe, een paard uit Marokko, beter zijn dan die uit Andalusië, Zuid Spanje. Het woord Barbe is gebaseerd op de benaming van landen waar de Berbers wonen. Het woord is sindsdien in gebruik bij Europeanen om alle soorten paarden in Noord Afrika te beschrijven.

Vanaf het einde van de 19^de eeuw werd steeds duidelijk voor onderzoekers dat Barbe een apart ras is dat elders niet bestaat. De kwaliteiten van het paard werden omschreven als rustig, niet snel moe, zeker van zijn stappen bij het galopperen en gewend aan moeilijk terrein zoals de bergen. Met zachtaardig wordt bedoeld dat het paard mensen niet trapt. 

Na de bezetting in Algerije in 1830 beschreef de Franse Generaal Daumas alle paarden in het land als Barbe. Hij maakte geen onderscheid tussen Barbe en Arabisch, een ander soort ras dat ook bestaat.

In 1890 publiceerde Alfred Le Chatelier een tabel met het aantal paarden in Marokko. Hij was een Franse officier werkzaam in Algerije en belast met het in kaart brengen van de militaire kracht als voorbereiding van de Franse invasie. Hij publiceerde zijn lijst in het boek "Tribus du Sud-Ouest marocain. Bassin cô​tiers et Draa". De tabel bevat het aantal paarden en ruiters per stam tussen de Atlantische Oceaan in Souss in het westen tot aan Draa in het oosten. 

Bronnen:
1. Over de geschiedenis van het paard in Noord Afrika zie: Cheval en Le cheval barbe, twee artikelen in Encyclopédie berbère. Tome IX-XII. Editions Edisud, 1994. 
2. Over de gedichten van Al Majdoub zie: Alfred R. de Prémare: La tradition orale du Mejdoub. Récits et quatrains inédits. Edisud, Archives Maghrébines, 1986.

Voor het laatst gewijzigd: zondag 22 oktober 2023