De strijd om onafhankelijkheid in Azawad

De terugtrekking van de Fransen uit de Sahel in 2022 betekent nog geen einde van politieke onrust. De oorzaken van de crisis bestaan nog steeds. Naast de koloniale grenzen speelt de aanwezigheid van terreurgroepen in het noorden van Nigeria en Burkina Faso een rol. Dat helpt transnationaal banditisme voet aan de grond te krijgen. Verder in het noordoosten is Libië nog steeds onbestuurbaar meer dan elf jaar na de val van Kadhafi.

De vrijheid die de nomaden van Sahel en Sahara voor het kolonialisme kenden verdween met de koloniale administratie. Toearegs wonen nu in vijf verschillende landen wiens grenzen pas na 1960 zijn getraceerd: Algerije, Mali, Niger, Burkina Faso en Libië. In al deze landen vormen ze een kleine en ongewenste minderheid.

De postkoloniale grenzen in het enorme gebied werken onveiligheid in de hand. Mali heeft meer dan 7.000 km aan grenzen met 7 landen waarvan 1.300 met Algerije, 2.200 met Mauritanië, 1.000 met Burkina Faso, 800 met Niger. Libië deelt een grens van 4.500 km met zes buurlanden.
   
De onveiligheid is de afgelopen decennia sterk toegenomen. Criminelen profiteren van het ontbreken van een centraal gezag. Sommige gebruiken religie in hun retoriek om de bevolking aan zich te binden. Ze leven van handel in wapens, voertuigen, sigaretten, mensen, giftig afval, medicijnen, olie, drugs, cocaïne, heroïne...

Sahel en Sahara zijn rijk aan grondstoffen zoals uranium, ijzer en olie. Dat trekt nieuwe spelers zoals China, Turkije, Rusland en India aan. Maar door aanhoudende droogte, armoede, economische, politieke en sociale chaos profiteert niemand van de rijkdommen. Mali is het sprekende voorbeeld van de falende staat. Toearegs voelen zich al decennia niet vertegenwoordigd door het centrale gezag. Ze hebben in 2020 een eigen republiek Azawad in het noorden uitgeroepen.

Azawad bestaat ook uit Arabische stammen. Beide groepen werken samen tegen onderdrukking en marginalisatie. Ze moeten het hoofd bieden aan het nieuwe leger van Mali dat door de Russen wordt getraind. En ze moeten zich verweren tegen gewapende groepen die zichzelf “islamitisch” noemen.

De eerste optand na het vertrek van de Fransen dateert uit 1963. Het mislukte en de leiders vluchtten naar Algerije waar ze door Ahmed Ben Bella (1916-2022) werden opgepakt en teruggestuurd. Het is ook rond die tijd dat de bewoners van Azawad om aansluiting bij Marokko vroegen. Rabat heeft nooit gereageerd. Een vergissing met gevolgen want na de oprichting van Algerije en van Mali begonnen de problemen voor Marokko in de Sahara.

Polisario, een door Algerije gewapende organisatie, houdt sinds 1976 kantoor op een stukje land dat tot 1952 onder de administratie van Agadir viel. Mali erkent sinds 2009 de Arabische Republiek van de Sahara (SADR) niet meer als gevolg van betrokkenheid van Polisario leden bij terreur in de Sahel. Maar de positie van het nieuwe militaire regime blijft onduidelijk. Rabat probeert nu zowel Mali als de bewoners van Azawad te vriend te houden. Er is sinds augustus 2022 een nieuwe ambassadeur in Bamako maar Azawad blijft een nieuw land dat niemand erkent.  

Meer lezen over de politieke geschiedenis van Toearegs:
Hélène Claudot-Hawad: Les touaregs. Portraits en fragments. Edisud, 1993.

Foto uit de archieven van Maroc.ma: Bilal Ag Cherif van de Nationale Beweging voor de Bevrijding van Azawad (MNLA) op bezoek bij de koning van Marokko in 2014.