Tweet
In 2022 sprak de econoom en Nobelprijswinnaar Angus Deaton (1945) een lezing in Nederland met de titel "Wat is er aan de hand met kapitalisme". De lezing is te lezen in het laatste nummer van tijdschrift Nexus van september 2023. Een fragment:
"Ik ga een verhaal vertellen over het hedendaagse kapitalisme. Dat verhaal is even onbekend als confronterend, en voor sommigen, mensen als ik, zal het ongemakkelijke kanten hebben. Ik ga het beste en het slechtste van het kapitalisme, zijn successen en mislukkingen, met elkaar verbinden. Ik ga een verhaal vertellen dat zijn grootste succes van vandaag, de enorme vermindering van armoede en gebrek over de hele wereld, koppelt aan zijn grootste gevaar: de actuele bedreiging voor de democratie.
Het kapitalisme van vandaag
De titel van deze lezing is een vraag. Daarop bestaan vele mogelijk antwoorden, die door hun voorstanders allemaal met overtuiging worden gegeven - de politieke opvattingen en waarden van mensen spelen een grote rol bij de vorming van hun visie op het kapitalisme.
Ik laat hier vijf mogelijk antwoorden volgen op de vraag: 'Wat is er aan de hand met het kapitalisme?' Die antwoorden hoeven niet met elkaar te stroken.
Allereerst is er de stelling dat er niets mis is met het kapitalisme. Voorstanders hiervan denken dat het kapitalisme onze vrijheid waarborgt en dat politieke vrijheid zonder markten onmogelijk is. Ze redeneren dat nationale en internationale markten miljarden mensen over de hele wereld welvaart en gezondheid hebben gebracht op een niveau dat eerder onvoorstelbaar leek. In het recente verleden hebben zich tegenslagen voorgedaan, maar in historisch perspectief bezien zijn die van ondergeschikt belang. We leven in een van de beste perioden van de geschiedenis.
Het klassieke liberalisme, zoals dat bijvoorbeeld floreerde in het negentiende-eeuwse Engeland, combineert een liberale samenleving met democratie en kapitalisme. Dat kapitalisme belooft welvaart, evenals innovatie en groei die de materiele levensstandaard en het welzijn van de bevolking bevorderen. Het klassieke liberalisme is een tolerant systeem dat mensen toestaat om te zijn wat ze willen zijn, om hun neigingen te volgen en het geluk op hun eigen manier na te streven. Het bevordert de vrijheid.
De wereld van vandaag kent vele landen die we! functionerende markten, maar geen volledige politieke en religieuze vrijheid kennen. Markten kunnen zonder de andere aspecten van het klassieke liberalisme bestaan en dat doen ze ook.
Ten tweede hebben we de stelling dat het kapitalisme het slechtste systeem is, maar - net als de democratie van Churchill beter dan alle andere systemen die tot dusver zijn uitgeprobeerd. En wel om de volgende redenen.
Het kapitalisme coördineert lokale en individuele informatie en zorgt er zo voor dat goederen en diensten op efficiënte wijze worden geproduceerd en verdeeld. Dit is het efficiëntie-argument. Zonder het kapitalisme zouden we veel armer zijn en zouden we in een toestand van chaos leven, met voortdurende overschotten en tekorten. De materiële levensstandaard zou laag zijn en laag blijven. Efficiëntie is wat we de 'magie van de markt' zouden kunnen noemen. Ze bestaat echt en ze is belangrijk. De grote apostel en uitlegger ervan was Friedrich Hayek; hij bedacht in wezen een technische argumentatie over hetgeen markten kunnen doen. Zonder markten werkte het economische systeem simpelweg niet, zoals we konden waarnemen onder het Sovjetsocialistische bewind. De overheid kan de technische problemen van productie, consumptie en groei niet oplossen; ze beschikt niet over de vereiste informatie en kan die ook niet verwerven.
Het klassieke liberalisme moedigt ook de innovatie aan die aan de basis staat van alle materiële vooruitgang. Mensen hebben de vrijheid om te experimenteren. Niemand zegt wat ze wel en niet mogen doen of uitproberen, er wordt geen officieel dogma opgelegd en uitvinders hebben de vrijheid om rijk te worden door nieuwe ideeën te bedenken en hun uitvindingen te verkopen. Ze maken ons allemaal rijk door dat te doen.
Technisch falen is niet het enige probleem van het socialisme. Wanneer de overheid de rol van de markt probeert over te nemen, creëert ze geen welvaart, maar corruptie, nepotisme en tirannie. Sommige mensen richten deze kritiek ook op mildere vormen van socialisme, zoals het democratisch socialisme. Een grote overheid kan altijd ontaarden in tirannie, zo wordt er geredeneerd, dus zelfs het democratisch socialisme is gevaarlijk. Dit is geen vanzelfsprekende gevolgtrekking en er bestaan veel ontwikkelde landen met grote overheden die toch veel vrijheid kennen. Bovendien moet het kapitalisme worden gereguleerd, dus overheden en markten moeten samenwerken.
Ten derde: en onze planeet dan? Het kapitalisme, in de vorm van ongebreidelde vrije markten, lost niet alle technische problemen op ten aanzien van het verdelen van goederen en diensten. Het kan niet omgaan met wat economen externaliteiten noemen.
Wanneer mijn handelingen invloed hebben op anderen en er geen mechanisme bestaat om me dat duidelijk te maken, levert de uitoefening van mijn vrijheid schade op voor anderen. Dit tekort van de markt is al lange tijd bekend: de Cambridge econoom Arthur Cecil Pigou schreef er een eeuw gel eden al over. Klimaatverandering is de externaliteit die aan alle externaliteiten een einde maakt.
Markten op zichzelf kunnen het probleem van de klimaatverandering niet oplossen: er is collectieve actie nodig. Dat betekent niet dat er een eind moet komen aan alle vormen van groei of innovatie. Sommige mensen denken van wel, maar ik geloof juist in het tegenovergestelde." (…)
"Ik ga een verhaal vertellen over het hedendaagse kapitalisme. Dat verhaal is even onbekend als confronterend, en voor sommigen, mensen als ik, zal het ongemakkelijke kanten hebben. Ik ga het beste en het slechtste van het kapitalisme, zijn successen en mislukkingen, met elkaar verbinden. Ik ga een verhaal vertellen dat zijn grootste succes van vandaag, de enorme vermindering van armoede en gebrek over de hele wereld, koppelt aan zijn grootste gevaar: de actuele bedreiging voor de democratie.
Het kapitalisme van vandaag
De titel van deze lezing is een vraag. Daarop bestaan vele mogelijk antwoorden, die door hun voorstanders allemaal met overtuiging worden gegeven - de politieke opvattingen en waarden van mensen spelen een grote rol bij de vorming van hun visie op het kapitalisme.
Ik laat hier vijf mogelijk antwoorden volgen op de vraag: 'Wat is er aan de hand met het kapitalisme?' Die antwoorden hoeven niet met elkaar te stroken.
- Er is niets mis met het kapitalisme.
- Het kapitalisme is het slechtste systeem, maar de alternatieven zijn nog slechter.
- Het kapitalisme verwoest de planeet; een alternatief vinden is een kwestie van overleven.
- Het kapitalisme creëert ongelijkheid tussen mensen en die ongelijkheid wordt steeds groter.
- Het kapitalisme moet worden hervormd om de democratie te redden.
Allereerst is er de stelling dat er niets mis is met het kapitalisme. Voorstanders hiervan denken dat het kapitalisme onze vrijheid waarborgt en dat politieke vrijheid zonder markten onmogelijk is. Ze redeneren dat nationale en internationale markten miljarden mensen over de hele wereld welvaart en gezondheid hebben gebracht op een niveau dat eerder onvoorstelbaar leek. In het recente verleden hebben zich tegenslagen voorgedaan, maar in historisch perspectief bezien zijn die van ondergeschikt belang. We leven in een van de beste perioden van de geschiedenis.
Het klassieke liberalisme, zoals dat bijvoorbeeld floreerde in het negentiende-eeuwse Engeland, combineert een liberale samenleving met democratie en kapitalisme. Dat kapitalisme belooft welvaart, evenals innovatie en groei die de materiele levensstandaard en het welzijn van de bevolking bevorderen. Het klassieke liberalisme is een tolerant systeem dat mensen toestaat om te zijn wat ze willen zijn, om hun neigingen te volgen en het geluk op hun eigen manier na te streven. Het bevordert de vrijheid.
De wereld van vandaag kent vele landen die we! functionerende markten, maar geen volledige politieke en religieuze vrijheid kennen. Markten kunnen zonder de andere aspecten van het klassieke liberalisme bestaan en dat doen ze ook.
Ten tweede hebben we de stelling dat het kapitalisme het slechtste systeem is, maar - net als de democratie van Churchill beter dan alle andere systemen die tot dusver zijn uitgeprobeerd. En wel om de volgende redenen.
Het kapitalisme coördineert lokale en individuele informatie en zorgt er zo voor dat goederen en diensten op efficiënte wijze worden geproduceerd en verdeeld. Dit is het efficiëntie-argument. Zonder het kapitalisme zouden we veel armer zijn en zouden we in een toestand van chaos leven, met voortdurende overschotten en tekorten. De materiële levensstandaard zou laag zijn en laag blijven. Efficiëntie is wat we de 'magie van de markt' zouden kunnen noemen. Ze bestaat echt en ze is belangrijk. De grote apostel en uitlegger ervan was Friedrich Hayek; hij bedacht in wezen een technische argumentatie over hetgeen markten kunnen doen. Zonder markten werkte het economische systeem simpelweg niet, zoals we konden waarnemen onder het Sovjetsocialistische bewind. De overheid kan de technische problemen van productie, consumptie en groei niet oplossen; ze beschikt niet over de vereiste informatie en kan die ook niet verwerven.
Het klassieke liberalisme moedigt ook de innovatie aan die aan de basis staat van alle materiële vooruitgang. Mensen hebben de vrijheid om te experimenteren. Niemand zegt wat ze wel en niet mogen doen of uitproberen, er wordt geen officieel dogma opgelegd en uitvinders hebben de vrijheid om rijk te worden door nieuwe ideeën te bedenken en hun uitvindingen te verkopen. Ze maken ons allemaal rijk door dat te doen.
Technisch falen is niet het enige probleem van het socialisme. Wanneer de overheid de rol van de markt probeert over te nemen, creëert ze geen welvaart, maar corruptie, nepotisme en tirannie. Sommige mensen richten deze kritiek ook op mildere vormen van socialisme, zoals het democratisch socialisme. Een grote overheid kan altijd ontaarden in tirannie, zo wordt er geredeneerd, dus zelfs het democratisch socialisme is gevaarlijk. Dit is geen vanzelfsprekende gevolgtrekking en er bestaan veel ontwikkelde landen met grote overheden die toch veel vrijheid kennen. Bovendien moet het kapitalisme worden gereguleerd, dus overheden en markten moeten samenwerken.
Ten derde: en onze planeet dan? Het kapitalisme, in de vorm van ongebreidelde vrije markten, lost niet alle technische problemen op ten aanzien van het verdelen van goederen en diensten. Het kan niet omgaan met wat economen externaliteiten noemen.
Wanneer mijn handelingen invloed hebben op anderen en er geen mechanisme bestaat om me dat duidelijk te maken, levert de uitoefening van mijn vrijheid schade op voor anderen. Dit tekort van de markt is al lange tijd bekend: de Cambridge econoom Arthur Cecil Pigou schreef er een eeuw gel eden al over. Klimaatverandering is de externaliteit die aan alle externaliteiten een einde maakt.
Markten op zichzelf kunnen het probleem van de klimaatverandering niet oplossen: er is collectieve actie nodig. Dat betekent niet dat er een eind moet komen aan alle vormen van groei of innovatie. Sommige mensen denken van wel, maar ik geloof juist in het tegenovergestelde." (…)