Moeizame invoering Tamazight in het onderwijs
Leraren die les geven in Tamazight hebben op 26 november een dag getaakt als protest tegen de marginalisering van de taal op scholen. Volgens de landelijke coördinatie van de leraren houdt het Ministerie van Onderwijs zich niet aan de afspraken. Leraren worden ingezet voor taallessen waarvoor ze niet zijn opgeleid. Op sommige scholen worden de lokalen niet toegewezen aan leraren die les in Tamazight geven. De roosters bevatten niet het afgesproken aantal uren per week. Er zijn tevens klachten over intimidatie en slechte behandeling door leidinggevenden en door personeelsleden. Marokko heeft in 2011 Tamazight als tweede officiële taal in de grondwet erkend. Maar in de praktijk is er weinig vooruitgang geboekt.
Context: waar komt de weerstand tegen de taal vandaan?
De culturele, economische, politieke en sociale evolutie in Marokko heeft vanaf het begin van het protectoraat in 1912 verschillende antikoloniale bewegingen voortgebracht. Een van de bekendste is een groep nationalisten ontstaan rond 1930 in steden als Salé, Tetouan, Fes... Ze eisten hervormingen van onderwijs, justitie, economie…
Op 16 mei 1930 publiceerden de Franse autoriteiten een Dahir (wet) over de hervorming van het rechtssysteem. Het land kende twee systemen. Het eerste was gebaseerd op de islamitische sjari'a, het tweede op Amazigh gewoonterecht (voorbeeld van een Amazigh wet uit 1934, artikel in het Engels in PDF format).
Abdelatif Sbihi, een ambtenaar uit Salé, kreeg de tekst van de nieuwe Dahir onder ogen. Hij zag in het voorstel van de Franse autoriteiten een poging om het land te verdelen in Arabisch en Amazigh. Hij zocht medestanders in zijn woonplaats. Hij benaderde studenten maar die waren niet geïnteresseerd. Hij ging vervolgens naar Fes waar hij wel gehoor kreeg. Hij bedacht een gebed bekend als Ya Latif die mensen in de moskeeën na het gebed moesten reciteren. Het gebed is een smeekbede aan Allah om het land te behoeden voor wat hij zag als de verdeel- en heers politiek van de Fransen.
De motieven van Abdelatif Sbihi werden een paar weken later aan de kaak gesteld toen sultan Mohamed V (1909-1961) hoorde van zijn campagne tegen de Dahir. Op 02 augustus 1930 liet hij een brief lezen in de moskeeën van Fez, Rabat, Salé, Casablanca, Meknes en Marrakech waarin hij waarschuwt voor een verkeerde interpretatie van de Dahir. Een samenvatting van de brief van de sultan:
"U weet dat Amazigh stammen altijd onderworpen zijn geweest aan een reeks voorouderlijke gewoontewetten die hen in staat stellen geschillen onderling te beslechten. U weet dat dit systeem van bestuur altijd was erkend door Onze voorouders evenals de hoofden van andere dynastieën die hen voor zijn gegaan. De uitoefening van deze gewoontewetten is oud. De laatste soeverein die het erkende was onze Eerwaarde Vader. Hij trad hiermee slechts in de voetsporen van zijn voorgangers, met als enig doel Imazighen de middelen te geven om hun zaken onderling te regelen. Deze wetten kunnen niet worden beschouwd als een middel van de Makhzen (centrale overheid). We hebben zelf soortgelijke maatregelen afgekondigd door het uitvaardigen van onze Dahirs.
Maar jonge mensen, verstoken van enig begrip en kennis van wet en geschiedenis, niet bewust van de verregaande gevolgen van hun daden, beginnen te geloven dat deze maatregelen die we hebben afgekondigd bedoeld zijn om Imazighen tot het christendom te laten bekeren. Zo misleidden ze de mensen en nodigden ze gelovigen uit om zich in de moskeeën te verzamelen voor het reciteren na het dagelijkse gebed van Ya Latif gebeden. Hierdoor wordt het gebed veranderd in politieke demonstraties die de mensen in verwarring brengen. Onze Majesteit keurt absoluut het gebruik van moskeeën af, een plaats om in alle vroomheid te bidden, voor politieke ontmoetingen waar bijbedoelingen de vrije loop krijgen en waar kwade neigingen ontstaan.
“Hoe kunt u zich voorstellen dat wij, wiens eeuwige zorg het welzijn van onze onderdanen is, ooit aan de kerstening van Imazighen hebben gedacht? Hoe kunt u denken dat wij daar toe in staat zijn of enige intentie hebben die daar toe zou leiden? U weet dat we altijd door de principes van de islam zijn geïnspireerd waar wij nooit van zijn afgeweken. Wij willen niets dan welzijn en rust voor onze onderdanen verzekeren. Door Amazigh stammen de vrije uitoefening van hun gewoonten te hernieuwen, beantwoorden we slechts aan de verlangen die ze bij alle gelegenheden hebben gehad; gebruiken die, zoals we al zeiden, eeuwenlang van kracht zijn.
Maar om u te laten zien dat wij geen bijbedoeling hebben, hebben wij zojuist besloten dat elke Amazigh stam die de wens heeft om onderworpen te worden aan de wetten van de sjari’a, onmiddellijk een cadi (rechter) zal krijgen voor het beslechten van eigen geschillen. Wij willen enkel zorgen voor de bescherming van hun wetten en voor het behoud van de islam onder hun stammen. Wij bevelen u daarom zich te houden aan de wet en de openbare orde en nooit af te wijken van de redelijkheid en van de wijsheid. Moge Allah u begeleiden op het pad van uw huidige en toekomstige leven.” (einde samenvatting brief)
De brief van de sultan mocht niet baten. Het protest tegen de Dahir van 1930 heeft grote culturele, economische en politieke gevolgen. Het onderwijzen van de taal werd na het vertrek van de Fransen in 1956 snel geassocieerd met kolonialisme en separatisme. Archieven werden gesloten. Scholen en instituten waar op een bescheiden manier Tamazight werd bestudeerd moesten sluiten. Radio’s, kranten en gespecialiseerde tijdschriften hielden op te bestaan. De regio’s waar Imazighen wonen werden gemarginaliseerd.
Klassiek Arabisch die niemand spreekt werd in het onderwijs ingevoerd. Contacten met Arabische nationalisten uit het Midden Oosten werden gelegd om Marokko te integreren in een wereld waar het nooit hoorde. Het land was meer dan duizend jaar onafhankelijk. Chakib Arslan (1869-1946), een Arabisch nationalist werd in Tanger en Tetouan onthaald. Na zijn bezoek begon hij vanuit Zwitserland campagne in de moslim wereld te voeren tegen wat hij noemde de Frans verdeel- en heers politiek en de kerstening van Imagzighen in Marokko. Leden van de Moslim Broederschap uit het Midden Oosten werden vanaf de jaren 1960 uitgenodigd om kinderen op school te arabiseren. Sommige waren aanhangers van extreme denkbeelden.
In 1995 publiceerde een groep intellectuelen een pamflet waarin ze een herstel van de status van de taal eisen. Dat resulteerde in de toespraak van de koning in Ajdir in 2001. Een taalinstituut werd opgericht en in 2011 werd de taal in de grondwet erkend. De invoering in het onderwijssysteem blijft echter problematisch. De koning wil net als zijn grootvader in 1930 de fout van de nationalisten herstellen. Maar hij wordt tegengewerkt.
De originele brief van de sultan is gepubliceerd in: Lahoucine Outachfit. Le Dahir de 16 mei 1930 au Maroc dit “Dahir berbère”. Mythe en fiction dans l’histoire du Maroc. JePublie, 2010. PP. 140-142.
Afbeelding: Abdelatif Sbihi, geboren in 1897, datum overlijden onbekend.
Meer lezen over dit onderwerp:
Tamazight: debat over het schriftsysteem
In mei 2024 sprak historicus Hassan Aourid zich uit over de geschiktheid van Tifiniagh letters om Tamazight te schrijven. Hij zei dat het onderwijzen van de taal traag verloopt omdat mensen Tifinagh moeilijk vinden. Zijn uitspraak werd snel van commentaar voorzien. Een uitgebreide reactie kwam van Ahmed Assid via zijn Facebook pagina. Hassan Aourid (1962) is naast historicus ook specialist in Tamazight. Hij werd 1999 woordvoeder van de huidige koning belast met het onderzoeken naar het geschikte schriftsysteem voor Tamazight met het oog op de invoering van de taal in het onderwijs. Aourid was dus bij de landelijke commissie toen Tifinagh werd gekozen.
Een volkstelling uit een andere tijd
Het Commissariaat voor Planning (HCP) is komende weken bezig met een nieuwe volkstelling. Medewerkers reizen door het hele land om burgers te vragen naar gezondheid, onderwijs, werk en gebruikte talen in de communicatie. De verzamelde gegevens worden gebruikt om nieuw beleid te maken. Er klopt iets niet in de manier waarop HCP talen benadert. HCP gebruikt de term lokale dialecten voor alle gesproken talen in het land. Alles wordt onderverdeeld in Arabisch of Tamazight. HCP zelf communiceert in drie talen: Darija (gesproken Marokkaans), geschreven Arabisch (Klassiek Arabisch) en Frans. Tamazight is sinds 2011 in de grondwet erkend maar wordt niet gebruikt. Frans, een vreemde taal, wordt daarentegen wel gebruikt zoals in deze brief (PDF document) gestuurd op 31 augustus aan HCP medewerkers met de instructie om geen media toe te laten bij interviews met burgers.